loading...

Showing posts with label SEKAR RARE. Show all posts
Showing posts with label SEKAR RARE. Show all posts

Tuesday, May 30, 2017

KESUSASTRAAN TEMBANG (Sekar Rare, Alit, Madia, Agung)




PUPUH (SEKAR ALIT):
Ø Yening selehin ring kesusatraan Bali, kakawin, kidung, pupuh punika rumasuk ring kesusatraan Bali Purwa sane marupa Puisi (sastra tembang).

Ø Wangun tembang ring Bali wenten kaepah dados petang soroh luir:
a. Sekar rare (tembang rare kanggen ngarum-rum rare mangda nenten crewet)
Contoh: Ratu anom metangi meilen-ilen, ratu anom matangi mailen-ilen
             Dong pirengan punyin sulinge dijaba, dong pirengan munyin sulinge dijaba……..
b. Sekar alit (sekar macepat duaning kawacen pat-pat))
Contoh: Jani jumunin malajah, awak lekad suba kelih, tiru-tiru kapatutan, sastra ane anggon
             suluh, nyuluhin raga makejang, ala becik, sastra ne ditu ngajarang.
c. Sekar madya (Tembang tengahan / Kidung karipta duk pamadegan dalem watu renggong ring gelgel abad      ke 16)
Contoh: Purwa kaning angripta rum, ning wana ukir kahadang labuh, kartika panedenging
             sari, angayon tangguli ketur, angring-ring jangga mure. (kidung wargasari)
d. Sekar agung (kakawin / sekar gede)

Contoh: Stuti nira tan tulus sinahuran paramarta siwa (pangawit)
             Anaku huwus katon abimatan ta temun ta kabeh (pangenter)
             Ana panganu grahang ku cadusakti winimba sara (Pangumbang)
             Pasupati sastra kastu pangarannia nihan wulati (pamada)

Ø Pupuh inggih punika wangunan tembang sane ngeranjing ring sekar alit

Ø Pupuh kaepah dados 10 luir ipun: sinom, semarandana, mijil, maskumambang, pucung, pangkur, ginada, ginanti, durma lan dangdang gula.

Ø Uger-uger Guru sajeroning Pupuh:
• Pada Lingsa : kecap wanda (suku kata) miwah wangun suara ring panguntat sajeroning acarik (baris) lan akeh carik sajeroning apada.
• Guru wilang: uger-uger kecap wanda sajeroning acarik (jumlah suku kata dalam setiap baris).
• Guru dingdong: uger-uger wangun suara ring panguntat sajeroning acarik (banyaknya suara vocal dalam satu baris).
• Guru gatra: uger-uger ketah carik sajeroning apada (banyaknya baris dalam satu bait)

Ø Wenten lelima paindikan sane keni katureksa sajeroning lomba ngwacen sekar alit:
1. Tikas : abah miwah tata busana
2. Onek-onekan : kapatutan ngawacen
3. Reng suara : suara sane jagi nudut kayun
4. Guru dingdong : kapatutan suara panguntat carik
5. Raras : ekspresi/ penjiwaan

KIDUNG (SEKAR MADIA):
v Kidung inggih punika: Reriptan sane nganggen tembang tengahan ring Bali.
v Kidung/Sekar Madia kabanda antuk uger-uger kecap wanda miwah labuh suara panguntat sajeroning apada.
v Kidung kabaos sekar madia, dauaning tembange puniki wenten ring pantaraning sekar alit miwah sekar agunng. Sajeroning nembangan sekar madiane punika, suara wenten ring tengahin lidah.
v Uger-uger Guru sane ngiket sajeroning apada sekar madia wantah:
1. Guru wilang : uger-uger kecap wanda sajeroning acarik (jumlah suku kata dalam setiap baris).
2. Guru dingdong : uger-uger wangun suara ring panguntat sajeroning acarik (banyaknya suara vocal dalam satu baris).
v Kocap masa pangripta kidunge ring Bali sadaweg pamadegan Dalem Waturenggong ring gelgel, duk abad ke-16.
v Wenten makudang tembang-tembang tengahan sane katami ring Bali rauh mangkin inggih punika: kidung wargasari, kidung tantri, kidung putrusaji, kidung kundangdeya, kidung rereg mengwi, kidung alis-alis ijo, kidung bimaswara, kidung adri, puh jerum, puh demung, msl.

KAKAWIN (SEKAR AGUNG):
J Kakawin/sekar agung inggih punika tembang Baline sane kabanda antuk uger-uger Guru, Laghu, Wretta, miwah matra.
1. Guru mateges suara abot, suara panjang, suara ngileg utawi kecape sane katembangan molah, panjang ngawilet. Guru kapalih dados tiga inggih punika: guru Haswa (guru bawak), Guru dirgha (guru panjang), miwah Guru pluta (guru panjang tur ngileg)
2. Laghu mateges suara ingan, suara bawak, suara nylocor utawi kecape sane katembangan antar bawak.
3. Wretta mateges kecap wanda utawi gebogan wanda sajeroning acarik.
4. Matra mateges pawangun gurulaghu sajeroning acarik.
J Sajeroning apada wirama kawangun antuk petang carik, sakewanten wenten taler pada wirama sane kawangun antuk tigang carik sane kabaos Rahitiga utawi Utgatawisama. Carik kapertama sajeroning wirama kabaos Pangawit, carik kaping kalih kabos Pangenter, carik kaping tiga kawatanin Pangumbang, miwah carik kaping pat kawastanin Pamada. Ring wirama Raitiga nenten wenten Pengenter.
J Ring sor puniki kabaosang makudang-kudang murdan kakawin:
1. Kakawin Ramayana kakawi antuk “Mpu Yogiswara”
2. Kakawin Bharatayudha kakawi antuk “Mpu Sedah miwah Mpu Panuluh”
3. Kakawin Arjuna Wiwaha kakawi antuk “Umpu Kanwa”
4. Kakawin Sutasoma kakawi antuk “Mpu Tantular”
5. Kakawin Siwalatrikalpa kakawi antuk “Mpu Tanakung”
6. Msl.


BACA JUGA
Nilai-Nilai Karakter yang Terdapat dalam Sekar Rare
Lirik Lagu Anak-Anak (Gending Rare) Daerah Bali
Dharmagita


DOWNLOAD
ATAU

Lirik Lagu Anak-Anak (Gending Rare) Daerah Bali

Meong-Meong :
Meong meong alih ja bikule
Bikul gede gede
Buin mokoh mokoh
Kereng pesan ngerusuhin
Juk meng… Juk kul..

Dadong Dauh
Dadong dauh ngelah siap putih
Suba metaluh reka
Minab ada limolas taluhne
Nangih lacur ada nak nepukin
Anak cerik cerik
Anak cerik cerik
Keliwat usil ipun

Juru Pencar
Juru pencar juru pencar
Mai jalan mencar ngejuk ebe
Be gede gede
Be gede gede
Di sawana ajaka liu

Putri Cening Ayu
Putri cening ayu
Nongos ngijeng jumah
Meme luas malu
Ke peken meblanja
Apang ada daharang nasi
Meme tiang ngiring
Nongos ngijeng jumah
Sambilang mempumpun
Ajak tiang dadua
Di tekane nyen gapgapin
Kotak wadah gerip
Jaja megenepan
Ane luwung luwung
Megenep isine
Apang ada aji satus

Bibi Rangda
Bibi bibi rangda apang durus karyan
Bibi mejauman kelod kangin jumah dane jegeg leseng
Suba jani keto tiang ngaba aled munyi
Sesanganan kaon jaja sirat kekuluban bungan duren
Duren duren ijo semangkane kuning gading
Kanti lampa nguda salak nangka kaliasem mangeronce

Ratu Anom
Ratu anom metangi meilen-ilen
Ratu anom metangi meilen-ilen
Dong pirengang munyin sulinge di jaba
Dong pirengang munyin sulinge di jaba
Nyen ento menyuling di jaba tengah
Nyen ento menyuling di jaba tengah
Gusti Ngurah Alit Jambe Pemecutan
Gusti Ngurah Alit Jambe Pemecutan

Made Cenik
Made Cenik
Lilig montor ibi sanja
Lilig montor ibi sanja
Montor Badung ke Gianyar
Montor Badung ke Gianyar
Gedebege muat batu
Batu Cina
Batis lantang cunguh barak
Batis lantang cunguh buruk
Mangumbang umbang I Jodar
Mangumbang umbang I Jodar
I Jodar matetulupan
Jangkak jongkok
Menyaru menyoncong jangkrik
Menyaru menyoncong jangkrik
Jangkrik kawi Nilotama
Jangkrik kawi Nilotama
Nilotama tunjung biru
Tunjung biru
Margi I Ratu mesiram
Margi I Ratu mesiram
Mesiram saling enggokin
Mesiram saling enggokin
Tepuk api dong ceburin



DOWNLOAD
ATAU


Nilai-Nilai Karakter yang Terdapat dalam Sekar Rare


Dalam sekar rare atau gendingan rare terdapat nilai – nilai pendidikan karakter. Nilai  Sekar Rare merupakan nilai-nilai yang harus di terapkan pada anak-anak untuk membentuk karakter anak sejak dini. Adapun nilai karakter yang terdapat dalam masing-masing  bait lagu sekar rare yaitu:

Jenggot uban
Kaki – kaki de ngude mebok,
di beten cunguhe teken di jagute,
neked ke pipine bek misi ebok,
buin putih buka kapase.

Makna dari lagu jenggot uban ini adalah dalam sekar rare ini, pembentukan karakter yang tertuang dalam lagu jenggot uban adalah ( 1 )memberikan pendidikan kepada anak- anak bahwa perlu kita menghargai orang tua, itu adalah ethika ,  (2) orang tua itu pengalaman hidupnya sudah banyak dari yang pahit getirnya, kita untuk harus banyak meminta tuntunan, untuk mengarungi kehidupan dari  anak – anak menjadi remaja, dari remaja menjadi dewasa, dari dewasa menjadi tua, (3) keserasian dari orang tua itu ada rambut, ada kumis, ada jenggot, ada kales dia tidak pernah memperhatikan membersihkan  diri dan lebih banyak  menekuni kewajibannya sebagai orang tua dia tidak bersolek kagi dia tidak kena pengaruh duniawi  karena sudah sebagai kakek, itu berarti mengurangi kegiatan untuk mencari duniawi, karena sudah masuk kealam wanaprasta dia harus banyak mendidik, membina bawahannya yaitu anak, cucu untuk mengarahkan kearah kebanaran. Setelah kita menjadi orang tua tetap memberikan ajaran kebenaran walaupun anak itu anak kita kalau dia itu sudah kita salahkan,  tidak boleh memanjakan anak itu kalau anak itu salah, salah dia tidak ditegur berarti orang tuanya yang salah, kesimpulannnya orang itu harus mengerti dengan ajisesana dan anak itu melaksanakan yang disebut putrasesana

Siap Sangkur
Siap sangkur di natahe noltol jangung gung gung,
siap srawah kakak – kekek nagih menang nang, nang,
awak lacur nagih ngelah motor sangkur,
awak pawah nagih milu makpak kacang cang, cang

Didalam lagu sekar rare ini tertuang nilai ke pada anak bahwa sebagai seorang anak itu tidak boleh sombong kepada orang lain dan bisa menghormati orang lain. Nilai pendidikan yang terkandung dalam sekar rare ini kalau tidak mampu janganlah sombong dan tahu etika terhadap orang lain.

Putri  Cening Ayu
Putri cening ayu,
ngijeng cening jumah,
meme luas malu,
ke peken meblanja,
apang ade daaran nasi.
Meme tiang ngiring,
ngijeng tiang jumah,
sambilange ngempu ajak tiang dadua dumulihne dong gagapin.

Dalam pembentukan karakter dalam sekar rare putri ayu ini, di mana seorang anak diajarkan untuk mematuhi nasehat orang tua dan diberikan tanggung jawab oleh ibunya, dia diberikan dimulai dari tanggung jawab sebagai seorang wanita apa yang harus disiapkan dirumah  pada saat ibunya pergi untuk mencari kehidupan untuk dibawa pulang, untuk menyambung kehidupan anak - anaknya , tidak mengingkari perintah dari orang tua dan apa yang dilakukan orang tua tersebut untuk anaknya juga dan dari segi pendidikan yang didapat dalam sekar rare ini kita tidak boleh membantah nasehat dari orang tua atau disebut pengendalian diri.

Meong – meong
Meong – meong,
Alih je bikule,
Bikul gede – gede,
Buin mokoh – mokoh,
Kereng pesan ngerusuhin,
Juk meng juk kul.
Dalam sekar rare sistem pembentukan karakter yang tertuang dalam lagu meong – meong adalah untuk membentuk kepribaian anak  bagaimana menjadi seorang manusia itu harus bisa bijaksana dalam melakukan suatu perbuatan sesuai dengan kewajiban, dapat beriteraksi, bekomunikasi dengan kawan sepermainanya, dari segi nilai pendidikan kita diajarkan untuk membela kebenaran.

Juru Pencar
Juru pencar juru pencar
mai jalan mencar ngejuk ebe,
 be gede – gede  be gede – gede di sawana ajake liu

Dalam lirik lagu yang sederhana ini terkandung nilai perjuangan seorang nelayan yang harus tetap mencari penghidupan di laut dalam kondisi apapun. Hasil laut dapat di manfaatkan semaksimal mungkin untuk kepentingan bersama sesuai dengan kepentingan dan upaya yang dilakukan. Selain itu lagu ini menyiratkan nilai solidaritas social yang tinggi serta kearifan untuk mengetahui bagian-bagian dari laut yang menjadi tempat berkumpulnya ikan-ikan.



DOWNLOAD
ATAU

SEKAR RARE - Lirik Lagu Anak-Anak (Gending Rare) Daerah Bali



1. Pul sinoge

Pul sinoge jukut timbul basang gede,
Be nangka duren sentok belog,
Tang simarang sotong biu bunut,
Siloktat boni, bonine gadang ngatat,
Celempung bulun sambuk dongke,
I dadong nyelek base. 

2. Maplayanan

Bareng-bareng jani majalan
Ajak timpal lakar mapalyanan
Kema mai saling kaukin
Ajak liu saling enderin
Diumane malaib-laiban
Masambilan ngaba panyapungan
Keneh liang nutugang pejalan
Diapin ejoh kenjel tan kerasa. 


3. Jung-Jung Prit

Jung jung prit 
Caratan jumprat jumprit
I kacong nyelek ejit
Tang ting tang brot
Kucar kacir kucar kebrot! 

4. Panglong

Dija bulanē sing ngenah uli ibi ?
Ia jani pules, rē majalan ejoh gati 2x

Uli dija bulanē majalan, kaki ?
Uli tanggu kangin teked kauh, kēto cening 2x

Pidan lakar bangun bulanē tur mai ?
Lamun ilang kenyelnē ya teka lakar buwin 2x

5. Kaki Uban

Kaki kaki to nguda mabok
Di beten cunguhe ken dijagute
Neked ka pipinne bek misi ebok
Buin putih buka kapase

Apa kaki to mula keto
Mabulu uling di mara lekade?

Tusing cening kaki majenggot reko
Kaki tua mara ya mentik

6. Curik-curik

Curik curik sementla alang-alang
boko-boko tiang meli pohe
Aji satak aji satus keteng
Mara bakat anak bagus peceng enjok-enjok


7. Katak Dongkang 

Peteng lemah hujan bales megrudukan
Katak dongkang pade girang ne mecande
kek kung kek kong 2x

Dingin pesan awak tiange ngetor
Nyemak saput ngojog bale
tur mesare,

8. Dadong Dauh 

Dadong Dauh
Ngelah siap putih
Suba metaluh reko
Minab wenten limolas taluhne
Nanging lacur wenten nak nepukin
Anak cerik-cerik 2x
Keliwat rusit ipun

9. Ratu Anom 

Ratu anom metangi mailen ilen 2x
Dong pirengan munyin sulinge di jaba 2x
Enyen ento manyuling di jaba tengah 2x
Gusti Ngurah Alit Jambe Pamecutan 2x

10. Meong-Meong 

Meong-meong alih je bikul
Bikul gede-gede
Buin mokoh-mokoh
Kereng pesan ngerusuhin

Juk meng juk kul
Ija medem ditu nengkul

Juk meng juk kul
Ije medem ditu nengkul

11. Cening Putri Ayu

Cening putri ayu
Ngijeng Cening jumah
Meme luas malu
Ke peken meblanja
Apang ada darang nasi

Meme tiang ngiring
Nongos ngijeng jumah
Sambilang  makumpul
Ajak titiang dadua
Ditekane nyen gagapin.

Kotak wadah gerip
Pelalianan cening
Jaja magenepan
Bunga melah-melah
Ambunane sarwa miyik.

12. Made Cerik

Made cerik
Lilig motor ibi sanja 2x
Motor Badung ka Gianyar 2x
Gadebegē muat batu.

Batu Cina
Bais lantang cunguh barak 2x
Mangumbang-ngumbang I Jodēt 2x
I Jodēt metatulupan.

Jangkak-jongkok
Manyaru manyoncong jangkrik 2x
Jangkrik Kawi Ni Luh Tama 2x
Ni Luh Tama nunjung bēru.

Tunjung bēru
Margi I Bagus masiram 2x
Masiram saling ēnggokin 2x
Tepuk api dong ceburin.

Macan rangrēng
Magelur ngebekin gumi 2x
Kadi kilap manyanderin 2x
Tepuk api dong ceburin.

Singa warak
Gajah lembune macanda 2x
Macanda saling cetakin 2x
Tepuk api dong ceburin.

13. Sumping Waluh 

Sumping-sumping waluh jalan luas ka Poh Gading, Nyoman.
Tabu-tabu lanjar, I Lanjar ma susun unti, Manis.
Apake untine, saur genjing makecap madu, Manis.
Teka Nanang Lejar lengar koplar senggot kambing, Domba.

14. Semut Api

Semut-semut api,
Kija ambin mulih,
Tembok bolong,
Saling atat saling pentil,
Ketipat nasi pasil,
Bene dongkang kipa,
Enjok-enjok cunguh besil.
Kaketus saking: 
Group Wija Kasaur ring FB.



DOWNLOAD
ATAU